Toelichting en condities

De gegevens zijn bedoeld voor het plannen en begroten van nieuwbouw- en renovatieprojecten in de woning- en utiliteitsbouw.

Inhoud van 'Arbeids- en productienormen'

Arbeids- en productienormen bestaat uit zeven onderdelen:

• arbeidsnormen;
• kraantijden specificaties;
• kraantijden utiliteitsbouw;
• kraantijden woningbouw;
• productierichtgetallen utiliteitsbouw;
• productierichtgetallen woningbouw;
• productietempo's utiliteitsbouw.

Alle delen met productietempo's, productierichtgetallen, kraantijden en arbeidsnormen zijn ingedeeld volgens STABU 2, in hoofdstukken en paragrafen in de volgorde van de hoofdstukken en paragrafen van de werkomschrijvingen van het bestek burger- en utiliteitsbouw .

Productietempo's

Met de productietempo's in het tabeldeel 'Productietempo's utiliteitsbouw' beschikt u over een globale indicatie van de gemiddelde dagproductie van een groep bewerkingen. Hierbij is uitgegaan van een ploegsamenstelling, die bij de doorsnee utiliteitsbouwprojecten gangbaar is. Het gaat om groepen bewerkingen in de ruwbouwfase en in de ruwe en fijne afbouwfase.

Alle productietempo's zijn omgerekend en uitgedrukt in m² bruto-vloeroppervlakte. Invloeden op de uitvoering door de moeilijkheidsgraad van het project, de schaal- of seriegrootte en de uitvoeringsomstandigheden zijn beknopt samengevat en aangeduid in de drie uitvoeringsklassen 'normaal', 'ideaal' en 'moeilijk'.

Productierichtgetallen

De productierichtgetallen in de tabeldelen 'Productierichtgetallen woningbouw' en 'Productierichtgetallen utiliteitsbouw' kunt u als hulpmiddel gebruiken bij het maken van planningen in alle beheersfasen, dus vanaf de contractplanning tot aan de bepaling van ploegtaken tijdens de uitvoering. Een productierichtgetal geeft een productie per dag per bewerking of groep bewerkingen aan, waarbij de ploegsamenstelling en ploeggrootte staat vermeld. Deze combinatie van dagproductie en ploegsamenstelling/-grootte is een belangrijke factor bij het bepalen van de personeelsbezetting tijdens de uitvoering. Ook maakt de planning met inzicht in de ploeggroottes een toetsing van de werkbegroting met ploegtaakbudgetten mogelijk.

Zowel de bedrijfseigen productietempo's van de activiteiten van de hoofdaannemer als de productietempo's van de onderaannemers of nevenaannemers zijn belangrijk. Immers al het bouwplaatspersoneel vormt samen met het gebruikte materieel en de toe te passen productiematerialen een eenheid, dat de productie vertaalt in eenheden per dag zoals stuk, m, m², m³ enzovoorts.

De gepubliceerde productierichtgetallen zijn gemiddelde tijden bij een gemiddelde werkomstandigheid en kunnen per project per hoofdaannemer en per onderaannemer verschillen. Daarom is bij het toepassen van deze gemiddelde waarden een inschatting naar de eigen projectsituatie noodzakelijk.

De ploegsamenstelling is naar vakdiscipline omschreven en hebben het karakter van de in de CAO omschreven beroepen.

Woningbouw - utiliteitsbouw

De productierichtgetallen kunnen per soort bouw soms sterk verschillen. Een organisatie-/moeilijkheidsgraad van de bijzonderheid van de utiliteitsbouw-projecten in relatie tot seriematige woningbouw zijn vaststaande afwijkende invloeden. Naarmate de bouwfasen zich verder realiseren worden de verschillen van de productierichtgetallen tussen woningbouw (hoog- en laagbouw) en utiliteitsbouw groter. Daarom zijn de productierichtgetallen voor de woning- en utiliteitsbouw in aparte tabeldelen weergegeven.

Kraantijden

De kraantijden in de onderdelen 'Kraantijden woningbouw', 'Kraantijden utiliteitsbouw' en 'Kraantijden specificaties' kunt u onder meer gebruiken bij het kiezen van de uitvoeringsmethoden in relatie tot de logistieke materiaalprocessen, het organiseren van het kraangebruik op de bouwplaats bij de keuze tussen één of meerdere bouwkranen en bij de keuze tussen meer eigen ploegen of ploegen van de onderaannemers, het vastleggen van de kraaninzet in het terreinplan en in het opzetten van de werkplanning in relatie tot de maatgevende cyclustijden en de planningstijdstippen van de dag.

De tijdgegevens van bouwkranen zijn weergegeven in het aantal kraanuren per bewerking per kraancharge voor bouwobjecten laagbouw en hoogbouw woongebouwen en utiliteitsbouw. De specificaties laten als voorbeeld de opbouw van enkele kraantijden per kraancharge zien, zodat u inzicht hebt in de netto-kraantijden en het effect van de verschillende toeslagfactoren op de bruto-kraantijden. De gepubliceerde kraantijden zijn bruto-tijden, dat wil zeggen de netto-kraantijden inclusief toeslagen voor:

• storingen, wachten, afstemmingen;
• rust en persoonlijke verzorging van de kraanmachinist;
• aan- en aflooptijd van de kraanmachinist;
• een gemiddelde projecttoeslag.

De kraantijden zijn voor wat betreft de logistieke kraanhandelingen en de bereikbaarheid gebaseerd op een gemiddelde bouwplaatssituatie/organisatie. Het is van belang om in de gegeven projectsituatie deze uitgangspunten te toetsen en zo nodig de kraantijden te wijzigen.

Een belangrijk deel van de bouwplaatskosten wordt bepaald door de keuze in de calculatiefase van een bouwkraan voor permanent gebruik of voor incidenteel gebruik of een variant hiervan.

Kraantijden voor woongebouwen hoogbouw en utiliteitsbouw

Bij woongebouwen hoogbouw en utiliteitsbouw zijn de gemiddelde kraantijden gebaseerd op een hijshoogte tot circa 14 m. De kraantijden hoger dan circa 14 m moet u met 0,003 kraanuur per meter hijsen en 0,002 per meter vieren verhogen (vuistregel factor hijshoogte 14 m = gemiddeld 1,1). Ook is de windsnelheid in relatie met de hoogte van de giek bepalend voor het hijsen van lasten naar grote hoogten. Daarom moet u bij grotere hoogten de hijstijden als volgt met een windfactor verhogen:

• giekhoogte 30 m, factor 1,17;
• giekhoogte 40 m, factor 1,22;
• giekhoogte 50 m, factor 1,27;
• giekhoogte 100 m, factor 1,60.

Bij veel materialen en constructies, zoals wapening, betonmortel, dakwerkzaamheden en installaties is bij de kraantijden ervan uitgegaan, dat de charges plaatsvinden van opslag of auto op de begane grond naar de verschillende hogere bouwlagen. Bij de kraancyclustijden, zoals bij bekistingen, hulpsteigers/klimsteigers, is uitgegaan van het verplaatsen van bouwlaag naar nieuwe bouwlaag. De meest gangbare kranen zijn mobiele kranen en torenkranen. De 10-tonmeter kraan is vanwege regelgeving niet bij hoogbouw en utiliteitsbouw van toepassing.

Kraantijden voor woongebouwen laagbouw

Voor incidentele inzet en voor een kleine serie werkzaamheden is de keuze van een 10-tonmeter kraan voor laagbouwwoningen te overwegen. Als de kraan regelmatig kan worden gebruikt en de materiaallasten op de capaciteit zijn afgestemd, kan het totaal zeer lonend zijn. De vakploeg mag deze kraan zelf via infrarood afstandsbediening bedienen en er is dus geen gediplomeerde kraanmachinist nodig. In de grote series woongebouwen zijn de mobiele giekkranen en hydraulische autokranen de meest gangbare kranen.

Kraancapaciteit

De capaciteit van torenkranen wordt aangegeven met de last die op een bepaalde afstand gehesen mag worden. Een kraan die op een afstand van 10 meter een last van 1 ton kan hijsen heeft een capaciteit van 10-tonmeter. Het gaat om de kracht maal afstand. Boven een capaciteit van tien tonmeter is een hijsbewijs nodig, daaronder niet. De kraantijden zijn weergegeven voor de kraantypen met de volgende capaciteit in tonmeter:

• 10-tonmeter kraan;
• 50-tonmeter kraan;
• 70-tonmeter kraan;
• 120-tonmeter kraan.

Kraantijden toetsen

In bepaalde projectsituaties kan het wenselijk zijn om een extra werknemer voor het geven van aanwijzingen aan de kraanmachinist beschikbaar te stellen. Met name als het gaat om kraancharges over hoge gebouwen heen. Ook is het raadzaam om de door u toe te passen projecttoeslagen per bewerking te toetsen ten opzichte van de gepubliceerde gemiddelde projecttoeslagen. Bijvoorbeeld bij het beton storten, bij veel wapening in wanden, het storten met een stortkoker, het extra lang wachten op aanvoer van de betonauto of bij slecht bereikbare bouwplaats- en stortsituaties.

Specificatie van kraantijden als voorbeeld

De netto-kraantijd van een kraanlast bestaat steeds uit de volgende handelingen:

• aanpikken van een last;
• hijstijd van een last van opslag naar stelplaats/werkplek;
• stellen/plaatsen van de last;
• afpikken van de last;
• vieren van de last naar opslag.

Vervolgens worden deze netto-kraantijden in minuten omgerekend tot bruto-kraantijden in uren door de netto-tijden te verhogen met toeslagen voor onder meer de kraanmachinist, de organisatie en de weersinvloeden. Als voorbeeld worden enkele specificaties van de diverse kraancharges weergegeven.

Lastgewichten

De tabellen met de kraantijden vermelden naast het gemiddeld benodigde aantal kraanuren ook informatie over de lastgewichten in kg per soort materiaal. De keuze van de kraan hangt vooral af van de vraag, of de kraan voldoende capaciteit heeft om de kritische lastgewichten op een kritische afstand in het project te transporteren.

Arbeidsnormen

Arbeidsnormen vormen een belangrijk deel van de kostenopbouw in de projectfasen van calculeren, toetsen, voorbereiden en uitvoeren van seriematige en grootschalige woning- en utiliteitsbouwprojecten. Het onderdeel 'Arbeidsnormen' biedt arbeidsnormen op calculatieniveau, die u kunt toepassen voor zowel het calculeren en toetsen van de inschrijfbegroting en na beoordeling van de norm ook voor het samenstellen van de werkbegroting als stuurmiddel tijdens de uitvoering.

Opbouw van de arbeidsnormen

De arbeidsnormen op calculatieniveau zijn samengesteld uit twee verschillende bronnen, namelijk uit netto-tijden met een wetenschappelijke opbouw en uit gewogen landelijk gemiddelde ervaringscijfers.

Het merendeel van de arbeidsnormen is wetenschappelijk samengesteld en is als volgt opgebouwd: allereerst zijn er netto-tijden van de bewerkingen opgebouwd met gemeten tijden en/of normaaltijden. Vervolgens zijn deze netto-tijden verhoogd met gemeten gemiddelde toeslagen per soort bewerking/situatie voor:

• rust en persoonlijke verzorging;
• aan- en afloop werkplek;
• bijkomende en onregelmatige handelingen, die eigen zijn aan de bewerking;
• een gemiddelde bouwplaatsfactor voor de bewerking op de werkplek-/projectsituatie. Deze bouwplaatsfactor heeft per soort bewerking een variabele waarde;
• transporten tot 25 m enkele afstand naar de werkplek.

De som van de netto-tijden en de gemiddelde toeslagen vormen de bruto-tijden. Deze bruto-tijden zijn in de praktijk getoetst en als calculatienorm van toepassing.

De gewogen landelijk gemiddelde ervaringscijfers zijn niet gebaseerd op direct gemeten arbeidsnormen, maar berusten op veel landelijke ervaringen, die zijn verzameld, deskundig gewogen en vastgesteld en die in de praktijk op hun juiste waarde als calculatienorm zijn getoetst.

De arbeidsnormentabel

De arbeidsnormentabellen kunnen de volgende gegevens bevatten:

• de werkwijze in volgorde van de activiteiten;
• een tekening met betrekking tot de bewerkingsactiviteit;
• een tabel met de arbeidsnormen per eenheid op calculatieniveau op basis van een gemiddelde project- of seriegrootte;
• eventuele toeslagen voor extra bewerkingen en/of veiligheidsvoorzieningen op de arbeidsnormen;
• eventuele vermenigvuldigingsfactor voor seriematig werk;
• eventuele aandachtspunten voor de aspecten kwaliteit, veiligheid, milieu, gezondheid en bouwplaatsomstandigheden;
• de uitgangspunten van gebruik materialen, gereedschap en materieel, ploegsamenstelling en omstandigheden.

Normale omstandigheden en organisatie

In de arbeidsnormen wordt uitgegaan van normale omstandigheden en een normale bouwplaatsorganisatie. Deze normale omstandigheden betreffen niet alleen de vakbekwaamheid en de ervaring van de uitvoerenden en de directe omstandigheden op de werkplek. Ook het bouwplaatsmanagement, de kwaliteit van de informatie en de communicatie behoren bij de omstandigheden, die de benodigde arbeidstijd beïnvloeden. Bij de kwaliteit van de informatie en communicatie gaat het onder meer om de informatie-overdracht van de werkvoorbereiding naar de uitvoering en vervolgens om de informatie-overdracht van de uitvoering naar de ploeg op de werkplek.

Als één of meer van deze omstandigheden duidelijk van het normale afwijken, moet u dit met een extra toeslag waarderen.

Toeslag gemiddeld afwijkende bouwplaatsorganisatie

In de arbeidsnormen is ten behoeve van het calculeren een toeslag opgenomen van een gemiddelde afwijkende omstandigheid naar de aspecten organisatie, informatiecommunicatie en taakinstructie. Bij deze toeslag gaat het vooral om de informatie-overdracht van de werkvoorbereiding naar de uitvoering en om de informatie-overdracht van de uitvoering naar de ploeg op de werkplek.

Informatie van werkvoorbereiding naar uitvoering

Belangrijk is de kwaliteit van de informatiestroom van de start van de werkvoorbereiding naar de overdracht uitvoering. Het is van groot belang om de taakverdeling tussen degenen die bij het bouwproject betrokken zijn met betrekking tot het maken en afleveren van de uitvoeringsinformatie, per project afzonderlijk vast te leggen. Daardoor kan iedere betrokkene goed weten wat er op dat gebied van hem of haar wordt verwacht. In bijna alle gevallen zal die taakverdeling sterk lijken op de afspraken die daarvoor op bedrijfsniveau al of niet in het kader van kwaliteitszorg zijn gemaakt en gelden.

De wijze waarop de informatie wordt gemaakt en afgeleverd moet in het bedrijf altijd uniform zijn en dwingend zijn voorgeschreven. Dus de projectbehoefte bepaalt wie een bepaalde taak uitvoert, maar die taak moet steeds op dezelfde wijze worden uitgevoerd.

In de communicatie van de informatie-overdracht is de relatie van interne klantleverancier een hot item voor de kwaliteit, waarin de informatie wordt geleverd. De volgende elementen komen hierbij aan de orde:

• onderbouwing van gemaakte keuzes en genomen beslissingen;
• motivatie van de gekozen aanpak;
• instructie;
• aanvulling;
• verrijking;
• acceptatie.

Het bouwplaatsmanagement moet minimaal over de informatie beschikken die nodig is om het project te maken en niet meer. Een duidelijk uitgangspunt is om zo weinig mogelijk of totaal niet af te wijken van het plan dat in de calculatie-/voorbereidingsfase gestalte heeft gekregen. De uitvoering kan dan bij de afgesproken informatie meer aandacht geven aan het organiseren van het uitvoeringsproces in plaats van te moeten improviseren en afwijken van de afgesproken uitgangspunten. Met een informatieplanning weet het bouwplaatsmanagement de tijdstippen waarop bepaalde informatiedragers ter beschikking moeten komen. Daardoor kan er beter worden gestuurd op de juiste dosering door informatie niet onnodig vroeg maar zeker niet te laat aan de uitvoering over te dragen.

Informatie van uitvoering naar werkplek

De informatie voor werknemers is in drie groepen te verdelen met ieder zijn eigen doel:

• bedrijfsinformatie met als doel betrokkenheid;
• projectinformatie met als doel doeltreffendheid;
• taakinformatie met als doel doelmatigheid.

Taakinformatie gaat verder dan het verstrekken van werktekeningen en het geven van enige aanvullende mondelinge toelichtingen. Als het hierbij blijft gaat er op de werkplek vrij veel tijd verloren door onduidelijkheid in de taakstelling en/of onvolledigheid van de instructie. Bij taakinstructie zouden de volgende aspecten aan de orde moeten komen:

• start van de taak;
• wat zijn de werkzaamheden;
• hoe zijn de uitvoeringsdetails;
• welk gebruik van materieel/gereedschap;
• hoe is de taakverdeling in tijd;
• wat zijn de aandachtspunten naar veiligheid, gezondheid en milieu;
• hoe zijn de kwaliteitseisen;
• hoe verloopt de taak, voor wat betreft de bestede uren.

Als de uitvoering de tijd neemt en krijgt, dan is een taakinstructie een belangrijk organisatiemiddel binnen de procesbeheersing. Afwijkende omstandigheden op de werkplek zelf hangen meestal met de bewerking samen. De vakbekwaamheid kan ook verschillen, bijvoorbeeld is lager dan normaal bij een leerlingbouwplaats of is boven normaal bij gespecialiseerde ploegen of door de routinevorming bij grote series. De afwijkende omstandigheden op de werkplek kunnen ook voor meerdere bewerkingen gelden, zoals bij winterwerk. Dan is een algemeen geldende toeslag bovenop de arbeidsnormen voor alle bewerkingen van toepassing.

Algemene condities

De gegevens zijn bedoeld voor iedereen die op snelle en accurate wijze de dagproducties of verwerkingstijden wil berekenen en voor het controleren van nieuwbouwprojecten in de woning- en utiliteitsbouw. Het beschikken over deze productie- en arbeidsnormen alleen geeft geen garantie dat men de juiste waarden kan bepalen. Een duidelijk inzicht in de techniek en het uitvoeringsproces is noodzakelijk.